Macahel’de turizm olgusu çok yenidir. Yörede turizm, nitelikli doğal yapısı itibariyle, bu yapının uzun soluklu korunabilmesi iddialarıyla ve alternatif ekonomik geçim kaynağı olarak düşünülmüştür. Macahel’de turizmin yapılmasında ana düşünce, yöre insanının geleneksel geçim kaynaklarının ötesine geçilmesi, ekonomik kalkınmanın sağlanması, bu sayede uzun vadede doğal yapı ile insan etkileşiminin en aza indirilmesidir. Ancak Macahel’de turizmin bir başka boyutu daha vardır. Macahel’de gerçekleştirilen turizmin bu boyutunu anlamak içinse şüpheci bir yaklaşım içinde olmak yeterlidir: Uzun vadede çok kazançlı olacağı öngörülen doğa turizmi sektöründe pay sahibi olabilme gayreti, bu turizm uygulamalarının motivasyonunu, alt yapısını oluşturmaktadır. Herhangi bir ekonomik faaliyetin yörenin kalkınmasına katkısının somutlaşabilmesi için ekonomik canlılığın tabana yayılması, toplumsallaşması gerekmektedir. Bütün bu tartışmalardan ziyade benim bu yazıda tartışacağım asıl konular Macahel’de turizmin niteliği, özellikle çevre üzerinde olumsuz veya olumlu etkilerinin neler olabileceği, Macahel’de  turizm  sektörünün  işlevi  ve  başarı  şansı konularıdır.

 Turizmin çok çeşitleri ve boyutları vardır. Bu boyutları Macahel özeline indirgeyerek doğal çevrenin bozulmadan korunması ve ekonomik sorunların çözüme kavuşturulması, yaşam standartlarının yükseltilmesi bağlamında incelemeye çalışacağım. Macahel insanı turizm sektöründen bir yandan ekonomik iyileşme beklerken, öte yandan da doğa turizminin en önemli girdisi ve aynı zamanda biricik yaşam alanı olan doğal yapının her hangi bir dış zorlamayla bozulmamasını arzulamaktadır.
 

 Macahel’de Uygulanabilecek Turizmin Niteliği

 Macahel gibi doğal yapısı turizmin girdisi, kaynağı olan yörelerde uygulanabilecek turizmin niteliği  “sürdürülebilir turizm”dir.  “Sürdürülebilir turizm, insanın etkileşim içinde bulunduğu ya da bulunmadığı çevrenin bozulmadan veya değiştirilmeden korunarak, kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve yaşamı sürdüren sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların ziyaret edilen bölgedeki insanların ve turistlerin ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını doyuracak şekilde ve gelecek nesillerin de aynı ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri biçimde yönetildiği bir kalkınma şeklidir”(1).

 Sürdürülebilir turizmde temel nokta; biyolojik çeşitliliğe halel gelmeyecek şekilde kalkınmayı başarmaktır. İşte bu tip bölgelerde turizmin niteliği kalkınma olgusuyla bütünleşmektedir. Hem yöre halkının ekonomik yaşam standartları iyileştirilecek hem de doğal çeşitliliği koruma anlayışı daha bilinçli hale gelecektir. Bilakis kalkınmanın kaynağı ve başarısı biyolojik çeşitliliğin devamındadır. “Çevre korumaya dayalı bir turizm gelişimi beraberinde ekonomik, sosyal, fiziksel ve toplumsal açıdan gelişmiş çevreyi getirecektir. Bunun tam tersi bir durumda turizm kendi kaynaklarını tüketmeye başlayacaktır”(2). Doğal kaynakların korunması ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi, sürdürülebilir kaynak kullanımı bilincinin hakim olması, bu sektörün başarısını halkın lehine artıracaktır.

 Kalkınma İkilemi ve Turizmin Olumlu-Olumsuz Yanları

 Aslında “kalkınmanın her türlüsünün doğa üzerinde bir maliyeti var ve kalkınma adına yaptığımız her şey, er ya da geç, doğadan bir şeyin eksilmesine neden oluyor”(3). Ancak ekonomik kalkınma gayretlerinin, yörenin doğal, mimari, sosyo-kültürel yapısını olumsuz yönde zorlamayacak şekilde planlanması ve yöre insanının bunu özümsemesi durumunda bu endişe asgariye indirilebilir. Özellikle biyolojik çeşitliliğin korunması noktasında ileri sürülen en önemli tez olan, yöre halkının ormana olan bağımlılığını en aza indirecek ekonomik alternatifleri ikame etme düşüncesi, biyolojik çeşitliliğin korunmasını garanti etmiyor. Çünkü; önerilen ekonomik alternatifler özellikle de turizm, doğal yapı üzerinde baskıyı artırmaktadır. Gerek turizmin doğa üzerinde yaratacağı olumsuz etkiler gerekse de ekonomik standartların iyileşmesi, tüketim meylini artıracak, dolayısıyla kirlenme kaçınılmaz olacaktır. Daha açık bir deyişle turizmin ormana bağımlılığı azaltacak bir alternatif geçim kaynağı olarak sunulması ile biyolojik çeşitliliği koruma düşüncesi tam bir çelişkiyi ve açmazı bünyesinde barındırmaktadır.

 Biyolojik çeşitliliğin korunmasında en garanti yol olarak mevcut durumun devamının sağlanması düşünülebilir. Ama bunu yapmak son derece zordur. Zira Macahel önemli dönüşümler geçirmektedir. Bu dönüşümleri durdurmaya çalışmak önemli sorunlarla boğuşan Macahel insanı için bir haksızlık olabilir. Bu ikilemi içeren süreç içerisinde Macahel insanının ekonomik durumunun düzelmesi ve mevcut sorunlarının çözümüne katkıda bulunulması anlayışıyla konuya bakmamız, turizm sektöründen bu yönde faydalanmamız doğru bir yaklaşım olacaktır. Ancak; biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir korunmasının, sürdürülebilir ekonomik gelişmenin de ön şartı olduğu unutulmamalıdır. Aksi halde bindiğimiz dalı kesmiş oluruz.

 Macahel’de sürdürülebilir turizmin başarısı, “insanın ve çevrenin birlikte varlığı ile olasıdır. Temel yaklaşım, insanın doğal çevre üzerindeki etkisini en aza indirmek değil, ancak doğal çevrenin insan üzerindeki etkisini en üst noktaya çıkartabilmektir”(4). Ancak bu sayede turizm uygulanmasında halk yararına ve doğal çeşitlilik yararına başarı sağlanabilir. Yani kalkınma ile çevrenin korunması uyumlaştırılabilir. “Yerel halk, yaşadığı bölgenin doğal ve kültürel değerleri sayesinde ekonomik bir gelir elde ettiği zaman, kısa sürede bu değerlerin koruyucusu olacaktır”(5).

Turizmin  Olumsuz  Yanları:

“1- Yerli halkın, turistler tarafından kullanılan lüks ve ithal mallara talep göstermesinin ortaya çıkardığı olumsuz durum,

2- Kumar, fahişelik, alkol, ve diğer aşırılıklar gibi istenmeyen işlerin başlaması,

3- Turizm işinde çalışanlar hesabına köleye yakışır tutumun gelişmesi: Yöre halkının asıl kazancı elde edememesi, bunun yerine birtakım ayak işleri denilebilecek basit işlerde çalıştırılır konumda olmasıdır. Bu bağlamda Macahel insanı örneğin, yöreye gelen turistlerin eşyalarını taşıyan, sahip olduğu yük hayvanlarıyla üç-beş gün peşinde dolaşan, yattığı çadırı koruyan bir konumda olmamalıdır.

 4- Yerel kültürün ziyaretçi tarafından acayip bir adet veya bir eğlence olarak görülmesi durumunda, ev sahibi halkın kültürel övünçlerinin kaybolması: Bu durum özellikle ekonomik açıdan geri kalmış ve bu anlamda bir eziklik içerisinde olan yörelerde ve bu konuda bilinç eksikliği olan turistlerin varolması halinde ortaya çıkmaktadır.

 5- Çok fazla turistin varlığı yüzünden, yerel yaşam biçiminde çok hızlı bir değişme,”(6)

6- Turistlerin geldikleri şehirlerin tüketim alışkanlıklarını gittikleri yöreye taşımaları: Özellikle doğa turizminin kurallarını sindirememiş turistler doğal çevre üzerinde olumsuz etkide bulunabilmektedirler. Bu tür durumlara son yıllarda yöremizde de rastlanılmaktadır(7). Bu sorun, yöreye giden turistlerin oranın doğal yapısına uyum sağlamaları gerekirken, doğayı kendilerine uydurmaya çalışmalarından kaynaklanmaktadır.

7- Turistlerin yöre insanları tarafından müşteri olarak değil de misafir olarak algılanması: Dolayısıyla ekonomik bir yaklaşımın olmaması ve olması gereken maddi girdinin sağlanamaması sonucu ortaya çıkmaktadır.

Turizmin  Olumlu  Yanları:

“1- Mevcut çevrenin durağan konumundan çıkarılıp devinim kazanması ve toplumsal, kültürel ve ekonomik canlılığın doğması sağlanır,

2- Koruma bilincinin yaygınlaşmasını sağlar,

3- Bölgede yaşayan halka, turizm yolu ile yeni kazançların sağlanması ve toplumsal düzeyin yükselmesini sağlar” (8).

 Macahel’de  Turizm  Sektörünün  İşlevi  ve  Başarı  Şansı

 Turizm sektörü Macahel’de başat, yani hakim, baskın ekonomik uğraş olarak görülmemelidir. Çok kültürlü ekonomik uğraşlardan sadece bir unsur ve bir katkı olarak bakılmalıdır. Hem unsurları arasında ekonomi olan kültürel yaşantının temeli sarsılmamış olur, hem de uzun vadede biyolojik çeşitliliğin korunması şansı artar. Tek kültürlü (mono-kültür) ekonomik yaşam, beraberinde biyo-çeşitliliğe ve kültürel zenginliğe büyük bir darbedir. Onun için Macahel’de sadece arıcılık ve turizm sektörünün öne çıkartılarak az çeşitli ekonomik yapıya dönüşüm, biyolojik çeşitlilik için arzu edilir yapı ortaya çıkartmayacaktır. Şehirlilerin mono-kültürlülüğü, Macahel’in çok kültürlü yapısına yansımamalıdır.

 Bir de ekonomik ve çevre boyutundan bakarsak; turizm sektör olarak, tesisleşme düzeyinde Macahel’e girmemelidir. Macahel’in doğası bunu kaldırmaz. Bu durumda kirlenme sürecini hızlandırmış oluruz, aynı zamanda “doğa turizmi”, “yumuşak turizm”, “alternatif turizm” kavramlarına ters düşmüş oluruz. Macahel’de örnek olarak on ekonomik uğraş varsa turizm on birinci ekonomik uğraş alanı olmalıdır.

 Macahel’de turizmin yöre halkına katkısı ve uzun vadede başarısı bu ekonomik uğraşın yöre insanı tarafından benimsenmesine ve sahip çıkılmasına bağlıdır. Sahip çıkılabilmesi için de bu konuda inisiyatifin yöre halkında olması gerekmektedir. Yani bu uygulamalar yerel yönetimlerin denetimi altında olmalıdır. Doğal çeşitliliği bakımından zengin olan bu tip yörelerde turizm uygulamalarının esas amacı; yöre halkının “doğrudan” gelir elde etmesi ve bu sayede nimetlerinden yararlandığı doğayı daha bilinçli bir şekilde uzun vadede koruyabilme yeteneğinin geliştirilmesidir. Bu ekonomik açılımı yöre halkının kendi dinamikleriyle ve kendi imkanlarıyla başarması gerekir. Esas olan; Macahel’e gidecek turistin yörenin doğal yapısına uyması, doğal yapıyı kendine uydurmamasıdır. Aksi hal, birkaç yıl içinde çevrenin kirlenmesi, mevcut kaynakların tükenmesi, biyolojik çeşitliliğin zarar görmesi demektir.

Dipnotlar:

(1) Dr. ÇAKILCIOĞLU Mehmet, “Sürdürülebilir Turizm”, www.kentli.org, www.macahelbizimdir.org
(2) Araş. Gör. SARI Yeliz, “Amasra ve Yakın Çevresi Örneğinde Turizm ve Çevre İkilemi”, www.karaelmas.edu.tr
(3) EKEN Güven, “Mars’taki Mağaralar, Sürdürülebilirlik ve Doğa”, Buğday Dergisi, Sayı:16, İstanbul 2002, sh.27.
(4) ÇAKILCIOĞLU, a.g.e.
(5) ÇAKILCIOĞLU, a.g.e.
(6) ÇAKILCIOĞLU, a.g.e.
(7) Bu durum fotoğraflarla belgelenmiştir. Bakınız; www.macahelbizimdir.org - Faaliyetler/Macahelde Turizm bölümü.
(8) ÇAKILCIOĞLU, a.g.e.